Để người chăn nuôi nắm được và hiểu rõ hơn về vắc-xin là gì và vai trò của vắc-xin cho đàn vật nuôi. Hiện nay, theo nghiên cứu của nhà khoa học, vắc xin là chế phẩm sinh học, chứa các mầm bệnh đã bị làm yếu hay làm chết, sau khi tiêm vào cơ thể nó kích thích cơ thể sinh ra kháng thể đặc hiệu chống lại mầm bệnh (còn gọi là miễn dịch). Việc dùng vắc-xin để phòng bệnh cho vật nuôi gọi chung là tiêm phòng. Có 2 loại vắc-xin chủ yếu:

– Vắc xin nhược độc: là loại vắc xin được chế từ vi khuẩn hoặc virus đã được làm yếu đi đến mức không gây nguy hiểm cho cơ thể nhưng vẫn đáp ứng miễn dịch tốt, hoặc từ những chủng vi sinh vật vốn có tính gây bệnh thấp được tuyển chọn tự nhiên.

– Vắc xin chết (vắc xin vô hoạt): là loại vắc xin được chế từ vi khuẩn, virus đã bị giết chết. Đây là loại vắc xin an toàn, ổn định và dẽ sử dụng, nhưng hiệu lực thường kém và thời gian sử dụng ngắn.

Mỗi loại vắc-xin đều có những đặc thù riêng, hiệu quả và thời gian miễn dịch phụ thuộc rất nhiều vào người sử dụng vắc-xin. Nếu quản lý và sử dụng đúng quy trình kỹ thuật sẽ đảm bảo thời gian miễn dịch kéo dài và an toàn, ngược lại sẽ làm giảm khả năng tạo miễn dịch của vắc-xin.

Dùng vắc-xin chủ yếu là phòng bệnh và sau khi tiêm vaccine một thời gian nhất định vật nuôi mới có khả năng tự miễn dịch.

 Vì vậy, khi tiêm vacxin cần phải thực hiện theo đúng những nguyên tắc sau:

* Trước khi tiêm phòng:

- Bảo quản vắc-xin trong ngăn mát: Đối với vắc-xin nhược độc được điều chế từ virus phải bảo quản ở nhiệt độ thấp (-15°C) trong quá trình tích trữ và vận chuyển, nhưng nếu ở trạng thái đông khô thì cần được bảo quản lạnh ở 1 – 4°C (ngăn đá của tủ lạnh).

Khi đem đi tiêm để vắc-xin vào bình kín, giữ lạnh có đá lạnh để bảo quản. Phải hủy bỏ vắc-xin quá hạn dùng, đối với vắc xin còn thừa nên tiêu hủy ở những nơi quy định, không vất bỏ bừa bãi, nhất là vắc-xin sống, để không tạo ra biến chủng phức tạp cho việc phòng chống dịch bệnh sau này.

 Lưu ý: Trong lúc tiêm phòng cần tránh ánh nắng mặt trời vì có thể làm hư hỏng vắc-xin (nhất là vắc-xin sống).

- Kiểm tra lọ vắc xin: Trước khi sử dụng bất cứ lọ vắc xin nào cũng cần phải kiểm tra những chi tiết sau: Thông tin trên nhãn (chi tiết này cần ghi vào sổ để theo dõi nếu gặp sự cố khi sử dụng), tên vắc xin (có đúng với nhu cầu sử dụng không), số lô, số liều sử dụng, ngày sản xuất, thời hạn sử dụng, quy cách bảo quản.

Mặt khác, cần kiểm tra nút của lọ chặt hay lỏng, nguyên vẹn hay bị rách, tình trạng lớp thiếc bọc bên ngoài, lọ thủy tinh có bị rạn nứt không, tình trạng thuốc trong lọ (màu sắc có bình thường không, vắc xin có bị vón không, có vật lạ trong lọ như bụi than, côn trùng, sợi bông không, khi lắc lọ vắc xin có tạo thành một dung dịch đồng nhất hay không?).

- Về đối tượng tiêm phòng: Vắc xin chỉ được tiêm phòng cho gia súc, gia cầm khoẻ mạnh trong diện tiêm. Tuỳ vào vùng và áp lực dịch bệnh có thể điều chỉnh tiêm phòng đối với gia súc non. Đàn lợn tiêm vắc xin Dịch tả lợn, vắc xin Tụ dấu cho tất cả các loại lợn từ 35 ngày tuổi trở lên; Đối với lợn chửa từ 70 ngày tuổi trở lên. Đàn trâu, bò, dê tiêm vắc xin LMLM, Tụ huyết trùng, Viêm da nổi cục cho Trâu, bò từ 6 tháng tuổi trở lên. Đàn chó tiêm bắt buộc vắc xin dại Rabisin cho chó từ 3 tháng tuổi trở lên. Gia cầm tiêm vắc xin Cúm gia cầm từ 14 ngày tuổi trở lên.

*Trong khi tiêm phòng

- Thao tác khi sử dụng vắc xin: Khử trùng các dụng cụ dùng để pha chế vắc xin bằng cách hấp hoặc luộc, sau đó rửa bằng nước sạch (nước đã sôi để nguội). Không được rửa bằng thuốc sát trùng. Sát trùng tay người thực hiện, vùng da được tiêm, nút cao su của lọ chứa vắc xin vô trùng bằng cồn 70 độ.

- Hiệu lực của vắc xin: Tình trạng sức khỏe của vật nuôi sẽ ảnh hưởng tới hiệu lực của vắc xin. Chỉ tiêm phòng khi vật nuôi có thể trạng khỏe mạnh vì lúc đó chúng mới có khả năng đáp ứng miễn dịch cao. Không tiêm vắc xin cho những con đang ủ bệnh, những con quá gầy yếu, quá non, con mẹ mới đẻ, những con đang gặp stress, vật nuôi đang mang thai, vật nuôi mới thiến chưa lành vết thương, dời chuồng, tẩy giun, bắt đầu thay đổi khẩu phần ăn.

* Sau khi tiêm vắc-xin:

-  Sau khi tiêm vacxin, cơ thể sẽ tạo được miễn dịch sau 2 - 3 tuần. Trong thời gian đó, động vật chưa có miễn dịch đầy đủ nên vẫn có thể mắc bệnh và phát bệnh. Hiện tượng này có thể dẫn đến những nhận định sai lầm vì cho rằng Vắc xin không có hiệu lực. Vắc xin gây ra những phản ứng hoặc Vắc xin gây bệnh. Liều sử dụng vắc xin: Cần sử dụng vắc xin (cho uống, nhỏ mắt hoặc tiêm) đúng theo chỉ định của nhà sản xuất. Nếu sử dụng thấp hơn liều quy định sẽ làm giảm hiệu lực của vắc xin. Liều cao hơn có thể làm tê liệt miễn dịch hoặc gây ra phản ứng phụ.

* Chú ý

- Sau khi dùng vắc xin vật nuôi có thể bị phản ứng do các chất phụ trợ trong vắc xin hoặc cơ thể đang ủ bệnh. Các phản ứng cục bộ tại chỗ tiêm là sưng nóng, đau… nhưng sau một thời gian phản ứng này sẽ mất. Khi có phản ứng cục bộ cần xử lý bằng cách chườm nước nóng tại vị trí tiêm, trường hợp nơi tiêm bị nhiễm trùng gây áp xe mủ thì phải điều trị bằng kháng sinh.

- Tất cả vắc xin thừa sau mỗi ngày tiêm cần tập trung lại và tiêu hủy dùng nhiệt hoặc hóa chất các dụng cụ tiêm hoặc nhỏ vắc xin phải rửa sạch và sát trùng ngay.

- Lập sổ theo dõi, ghi chép đầy đủ ngày dùng, tên, số lô trạng thái và hạn sử dụng của vắc xin; tình trạng sức khoẻ của vật nuôi trước và sau khi sử dụng vắc xin.

Một số bệnh cần chú ý tiêm phòng cho vật nuôi

– Đàn lợn: tiêm phòng vắc xin Lở mồm long móng, Dịch tả, Tụ huyết trùng, tai xanh, sưng phù đầu, phó thương hàn, Dịch tả lợn Châu Phi.

– Đối với trâu bò: tiêm phòng vắc xin Viêm da nổi cục, Lở mồm long móng, Tụ huyết trùng.

– Đối với chó, mèo: tiêm phòng bệnh Dại.

– Đối với gà: tiêm phòng vắc xin Newcatle, Gumboro, vắc xin Cúm gia cầm, viêm khí quản truyền nhiễm.

– Đối với vịt: tiêm phòng vắc xin Dịch tả vịt, vắc xin Cúm gia cầm.